Op 31 augustus publiceerde ik met vier collega-lerarenopleiders Nederlands een opinieartikel in Trouw. Kern van het stuk is dat het vak Nederlands veel aanknopingspunten biedt om onderwijs in duurzaamheid te geven en klimaatgeletterdheid te bevorderen. Het is dus te beperkt om leren over duurzaamheid alleen maar aan vakken als aardrijkskunde, biologie, natuur- en scheikunde en economie over te laten. Daarnaast pleiten we voor meer aandacht in het schoolvak Nederlands voor het voeren van gesprekken over gevoelens, om jongeren ook emotioneel te leren omgaan met de gevolgen van klimaatverandering.
Het artikel in Trouw kun je hier lezen.
De redactie van Trouw heeft de tekst aangepast en ingekort. De oorspronkelijke tekst staat hieronder.
Het is tijd voor duurzaam Nederlands
De zomervakantie van de scholen is begonnen. Tijd voor zorgeloze ontspanning en reflectie. Intussen zijn onze zomers steeds minder zorgeloos en ontspannen geworden. Extreme droogte, overstromingen, hittegolven die al vroeg in het jaar het zuiden van Europa verschroeien en berichten over alarmerend snel afnemende hoeveelheden land- en zee-ijs bederven de zomerpret. Het zwaarst drukt de last op hen die nog de meeste toekomst voor zich hebben: de jongeren. Zij worden somber van de stroom van onheilsberichten en maken zich zorgen over de leefbaarheid van de wereld waarin zij opgroeien. Het is daarom tijd voor reflectie op de rol van het onderwijs en de plek die het leren over duurzaamheid en klimaatverandering daarin heeft.
Jonge mensen voorbereiden op hun toekomst is een kerntaak van onderwijs en daarmee is onderwijs inherent duurzaam. Goed onderwijs is één van de sustainable development goals (SDG’s) die de VN hebben geformuleerd. Maar bínnen dat duurzame onderwijs kunnen duurzaamheid als principe en duurzaamheid als agenda ook breder centraal komen te staan dan nu het geval is. Tot nu toe denkt men bij onderwijs over klimaat en klimaatverandering in de eerste plaats aan vakken waarin leerlingen kennis verwerven over de fysische en economische aspecten van de crisis, zoals aardrijkskunde, biologie, economie of natuur- en scheikunde.
Maar het is zaak dat we de volle breedte van het onderwijs meer benutten om jongeren duurzaam op te leiden, dus ook – en misschien wel juist – het vak Nederlands. Leerlingen hebben immers meer te leren over de klimaatcrisis dan alleen de fysische en economische aspecten. Kennis over oorzaken en gevolgen van klimaatverandering moet hand in hand gaan met kennis over informatieverwerving en desinformatie rond het thema klimaat. Daarnaast moet je ook leren je gevoelens – van twijfel en onzekerheid, van angst, woede, of rouw, van hoop en wanhoop, vervreemding en ontheemding misschien – onder woorden te brengen, zodat je hierover gesprekken kunt voeren die nieuwe inzichten en handelingsperspectieven kunnen opleveren. Je moet leren je verbeelding te gebruiken om je plaats en je rol in de wereld van de toekomst te bepalen en onder woorden te brengen.
Hier ligt dus de grote betekenis die het schoolvak Nederlands kan hebben. Bij Nederlands leer je informatie uit teksten te halen, feiten van opinies te onderscheiden en argumentatie op waarde te schatten. Je ontwikkelt je mondelinge en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheden door te leren hoe teksten en redevoeringen zijn opgebouwd en hoe gesprekken verlopen én door hiermee te oefenen. Je leest literatuur en poëzie en je leert verhalen en gedichten betekenis te geven. Ja, veel docenten Nederlands besteden gelukkig al aandacht aan klimaatfictie, maar duurzaamheid is op een dieper niveau verweven met álle aspecten van het vak. Om een paar voorbeelden te geven, ook in romans waarin klimaatverandering niet expliciet centraal staat, klinkt vaak de stem van de natuur of van de ander die je confronteert met jouw waarden en met de gevolgen van de keuzes die je maakt. Dat kan confronterend maar ook verhelderend en troostrijk zijn. Gedichten en verhalen leren schrijven helpt je gedachten onder woorden te brengen en scherpt de verbeelding. Dat biedt houvast en hoop, net als het leren luisteren naar en spreken met anderen bij het ontwikkelen van je spreek- en luistervaardigheid.
Duurzaamheid in de betekenis van nadenken over manieren waarop je leert omgaan met de gevolgen van klimaatverandering is een taak van het héle onderwijs en dus ook van het schoolvak Nederlands. Dat mooie vak biedt daarvoor veel aanknopingspunten. Het zou goed zijn als we zulke aanknopingspunten expliciet terug zouden vinden in de uitgangspunten en de uitwerkingen van de nieuwe kerndoelen en eindtermen voor het vak, waaraan nu gewerkt wordt. Bij de lerarenopleiding Nederlands aan de HvA denken we na over de integratie van duurzaamheid in ons eigen onderwijs. Hierover gaan we graag met anderen in en buiten het onderwijs in gesprek, om verder na te denken over deze thema’s, ideeën uit te wisselen en samen te werken. Want het is tijd voor duurzaam Nederlands, de hoogste tijd!
Eva Breedveld, Niels Evers, Martijn Koek, Anna van Strien en Jan Willem van der Weij
Lerarenopleiders Nederlands aan de Faculteit Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam. Contact: j.w.van.der.weij@hva.nl
Links:
https://www.nji.nl/klimaatverandering/ik-word-somber-van-al-die-berichten-wat-moet-ik-daarmee